Ιερά Μονή Ιβήρων

Ίδρυση: Τέλος 10ου αιώνα
Ιδρυτής: Ίβηρας Ιωάννης, Ευθύμιος
Εορτάζει: 15 Αυγούστου
Bιβλιοθήκη: 2.000 χειρόγραφα
Συλλογή: Οι εικόνες της σειράς του παλιού τέμπλου.

Μονή Ιβήρων (ελληνική, κοινόβια Μονή, γιορτάζει την Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου).
Βρίσκεται στην παραλία, ανάμεσα στη Μονή Σταυρονικήτα και στη Μονή Φιλοθέου και ιδρύθηκε στο τέλος του 10ου αιώνα από τον Ίβηρα Ιωάννη, το γιο του Ευθύμιο και τον Ιωάννη Τορνίκιο, μαθητές του Αγίου Αθανασίου. Στη θέση που βρίσκεται σήμερα η Μονή, βρισκόταν τότε η Μονή του Κλήμεντος και το ίδιο όνομα είχε και η Μονή των νέων κτητόρων, μέχρις ότου, άγνωστο πότε, πήρε την ονομασία από την πατρίδα των πρώτων μοναχών.
Πιθανότατα στην ίδια θέση βρισκόταν μια από τις αρχαίες πόλεις του ’θω ή το λιμάνι της και κατά την παράδοση το παρεκκλήσι του Προδρόμου χτίστηκε επάνω στο ειδωλολατρικό ιερό του Ποσειδώνα, παράδοση όχι φανταστική αν παρατηρήσει κανείς τις υποχωρήσεις του εδάφους μέσα στο παρεκκλήσι. Η Μονή συνδέεται με την επανάσταση του Βάρδα Σκληρού, για την καταστολή της οποίας συνέβαλε αποφασιστικά ο Ιωάννης Τορνίκιος, ο οποίος επέστρεψε στον ’θω με πλούσια λάφυρα και δωρεές του αυτοκράτορα Βασίλειου του Β΄. Η ακμή συνεχίστηκε και στον 11ο �12ο αιώνα αλλά το 1259 οι πειρατές κατέστρεψαν σχεδόν ολόκληρη τη Μονή. Μετά την ανασυγκρότησή της ακολούθησαν εποχές ακμής και προόδου. Το 1542 ο Πατριάρχης Ιερεμίας διόρισε πρώτο ηγούμενο στη Μονή Σταυρονικήτα τον Σιλβέστρο, προηγούμενο Ιβηρίτη. Στο τέλος του 16ου αιώνα λειτουργούσε καλλιτεχνικό εργαστήριο ζωγραφικής μέσα στη Μονή και τον 17ο κατασκευάστηκαν μεγάλα οικοδομικά έργα: 1617-1626 έγινε το υδραγωγείο, το 1622 οικοδομήθηκε ο παραθαλάσσιος πύργος και το κτήριο του αρσανά με έξοδα του Γαλακτίωνος, μητροπολίτη Ελάσσωνος, το 1674 ζωγραφίστηκαν τα παρεκκλήσια του καθολικού (Αρχαγγέλων-Αγίου Νικολάου). Το 1740 και το 1865 όμως μεγάλες πυρκαγιές κατέστρεψαν όλες σχεδόν τις οικοδομές στη Μονή εκτός από το καθολικό και τα παρεκκλήσια της αυλής. Το 1866 οικοδομήθηκε πάλι η δυτική και η βόρεια πλευρά και λίγο αργότερα η ανατολική και τμήμα της νότιας. Το καθολικό, στον αγιορείτικο τύπο, βρίσκεται στη μέση της μεγάλης αυλής και χτίστηκε στις αρχές του 11ου αιώνα από τον Ίβηρα μοναχό Γεώργιο Βαρασβατζέ. Μεγάλες εργασίες έγιναν στις αρχές του 16ου αιώνα, αλλά δεν είναι γνωστό ποιες ακριβώς. Από το παλαιό καθολικό διατηρήθηκαν το πλούσιο μαρμαροθέτημα του δαπέδου, τμήματα του μαρμάρινου τέμπλου και παλαιοχριστιανικά αρχιτεκτονικά κομμάτια σε δεύτερη χρήση (κίονες, κιονόκρανα κ.α). Μέχρι το 1357 η Μονή κατοικούνταν από Ίβηρες και οι ακολουθίες ψάλλονταν στην Ιβηριοκή γλώσσα. Με σιγίλιο όμως του Πατριάρχη Καλλίστου Β΄ η διοίκηση πέρασε στα χέρια των Ελλήνων και στην κατάσταση αυτή βρίσκεται μέχρι σήμερα. Η τράπεζα χτίστηκε το 1848 στη θέση παλαιότερης που καταστράφηκε. Η παλαιά είχε τοιχογραφίες του 17ου αιώνα, ενώ η νέα, καμαροσκέπαστη είναι χωρίς τοιχογραφίες. Η φιάλη ανακαινίστηκε το 1865 και στο θόλο της σώζονται ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες με σκηνές σχετικές με τα νερά. Στο ψηλό κωδωνοστάσιο μπροστά στην τράπεζα στεγαζόταν παλιότερα η πλούσια βιβλιοθήκη που είχε η Μονή (περισσότερα από 2000 χειρόγραφα) σήμερα στεγάζεται σε ιδιαίτερο κτίριο δίπλα στην τράπεζα. Πρόκειται για τον παλιό φούρνο, ο οποίος μετασκευάστηκε το 1963. Στο κτίριο της βιβλιοθήκης φυλάσσονται ο λεγόμενος «σάκος του Τσιμισκή», τμήμα από τον αλυσιδωτό θώρακα του Τορνικίου, καθώς και αρκετά αυτοκρατορικά και πατριαρχικά έγγραφα. Το σκευοφυλάκιο, από το πλουσιότερα στο Αγιον Όρος, στεγάζεται σήμερα στο υπερώο του εξωνάρθηκα του καθολικού. Από την πλούσια συλλογή των φορητών εικόνων, ξεχωρίζει η σειρά του παλαιού τέμπλου και άλλα έργα, από το 14ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Το παρεκκλήσι της Πορταϊτισσας χτίστηκε το 1680 και σε αυτό γίνεται καθημερινά ακολουθία μπροστά στη θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου της Πορταϊτισσας. Το παρεκκλήσί του Προδρόμου βρίσκεται πίσω από την Πορταϊτισσα και είναι χτισμένο κατά την παράδοση, πάνω στο ιερό του Ποσειδώνα. Ο πύργος της νότιας πτέρυγας ανήκει στα αρχαιότερα τμήματα που υπάρχουν στη Μονή αλλά με το σεισμό του 1905 καταστράφηκε το πάνω τμήμα του και ερημώθηκε. Εξαρτήματα: στη Μονή Ιβήρων ανήκει η ιδιόρρυθμη Σκήτη του Προδρόμου που βρίσκεται στα δυτικά από τη Μονή και σήμερα κατοικείται από ελάχιστους μοναχούς, οι οποίοι ασχολούνται με την κατασκευή θυμιάματος. Ο κυριακός ναός χτίστηκε το 1779 και τοιχογραφήθηκε το 1799.